Çizgilere Basmadan Yürümeye Çalışan Kadınlar

     

                                  

 

       

        Kadın…

        Anlaşılması güç gözüküyor değil mi? İnsanların soluklarının sayıyla belirlendiği şu hayatta, kadınlar, kendilerini anlatma gayesiyle soluklarını normale göre daha fazla harcamak zorunda bırakılıyorlar. Kendimden yola çıktım ve soluk soluğa yaşadığım hayatımda bir an olsun soluklanabileceğim alan yaratmak için içimdekileri öğrendiklerimle harmanlayıp yazıya dökmek istedim.

        “Kadın” ne kadar da yarım kalmış bir kavramdır bazı ülkelerde. Yarım kalmıştır dedim fakat yarım bırakılmıştır demek daha doğru olacak sanırım. Kendisi bile farkında değildir içine doğduğu dört duvarın.  Büyüdükçe o duvarı kendisinin inşa etmek zorunda kalacağının. Çağın akışına göre bir kalıptan çıkarılıp diğer kalıba sokulmaya çalışılan kadın, adeta bir denek gibi tüm kurumların ve söylemlerin hatta inancın bile öncelikle kendi üzerinde inşa edildiğinin farkında değildir. “Kadın”a doğal gelir çevresinde olup bitenler, ona yönelen –bulunulan ana göre derecelenen-  başını kuma gömdüren bakışlar, bulunduğu ortamdaki nüfus artışı ve cinsiyet değişimine göre taktığı maskeler… Bu durum kadına o kadar doğal gelir ki bütün bunlarla özdeşleşmiştir ve sorgulama gereği bile duymaz. İşte belki de bu yüzden kadın bir anlam karmaşasıdır, kendinin bile kör düğümleri çözemediği bir hayatta fikirlerinin farkındalık kazanması için gizliden bir savaş verir…

        Peki nasıl olmuştur tüm bunlar?

Kadın ve erkek birlikte adım atmamış mıdır dünyaya? Nasıl bir iletişim olmuştur kadın, erkek ve doğa üçlüsü arasında ve kader ağlarını kadının önüne adeta bir engel gibi örmüştür?  Kadının ataerkil toplumdaki geride bırakılmışlığını anlamak için öncelikle bazı kavramlara bakmak gerekir.

Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Farkı

        “Cins (gender): (isim) Sadece dilbilgisel bir terimdir. Erkek ya da kadın cinsi anlamında, erkeksi ya da kadınsı bir cinsiyete ait kişi ya da varlıklardan bahsetmek münasip ya da bağlamına uygun olmayan bir şekilde nükte yapmak ya da pot kırmaktır.” (Fowler’den aktaran W.Scott 2007: 1)

        Cinsiyet kavramı, öznenin biyolojik özelliklerine göre tanımlanırken; toplumsal cinsiyet ise öznenin, toplumun kültürel ağlarından, toplumsal ilişkilerin örülüşünden, tarihsel arka plandan etkilenmesi ile kültürden kültüre değişkenlik gösterebilen bir kavramdır.

        Kavramlarla yaşamak genelde insanlara güç gelmektedir. Fakat ben kavramlarla yaşamayı uyanık kalmamız için hep bir avantaj olarak kabul etmişimdir. Gündemde olan medya haberleri, reklamlar, sosyal medya paylaşımları, romanlardaki karakterler, kısacası ataerkil toplumda erkek egemen dil ile ortaya konmuş tüm yayımlar, cinsiyeti biyolojik bir kavram gibi gösterip hükümetin toplumsal cinsiyete bakış açısını bilinç altına enjekte etmek için çaba gösterirler. Yani kadının statüsünü erkeğinkinin bir tık gerisinde bırakıp bunu meşrulaştırmak yolunda başarılı teknikler, laf oyunları ortaya koyarlar. Bununla ilgili çok fazla örnek gösterilebilir.

“Bardan gecenin geç saatlerinde çıkan kadın evinin önünde bıçaklanarak öldürüldü.”

        Ne kadar tanıdık bir cinayet haberi manşeti değil mi? Burada ana fikir kadının evinin önünde cinayete kurban gitmesidir ve  haberi okuyan herkesin bunu anladığına eminim. Fakat habere tüm okuyucuların yaklaşımının aynı olduğunu düşünebilir miyiz? Düşünemeyiz dediğinizi hissediyorum ve bence de öyle. Çünkü cinayete kurban giden kadının haberin en başında vurgulanan bariz bir damgası var. Kadının yaşadığı toplumun kuralları, önüne konulan damga ile örtüşmediğinde, bahsi geçen kadın, okuyucunun kafasında ötekileştirilir ve toplumun ahlak kurallarına bağlı kişiler tarafından habere tepki gösterilmesi beklenemez. Evet burada bir cinayet söz konusu olmasına rağmen o haber öylece atlanır ve üzerine düşünülemez.

        Bir diğer örnek olarak kadının en önemli tüketim aracı olarak görülmesi doğrultusunda hazırlanan reklam filmlerini düşünebiliriz. Hepimizin bildiği ve farkındalık kazandığı, kadınlara yönelik hazırlanan ev aletleri, yemek pişirme malzemelerini sunan reklamları bir kenara bırakıp araba reklamlarını gözümüzün önüne getirelim. Son zamanlarda araba reklamlarının senaryolarında büyük değişim yaşandığını fark etmişizdir. Ve araba dediğimizde kafamızda -bir aile, bir bebek, düğün arabası, evlilik, arabaların önünde ona uyumlu bir şekilde poz veren güzel kadınlar vb.- şeklinde sahneler canlanmaktadır. Bunun nedenini bir düşünelim…

        Eve kapatılan kadının dışarıya bakmasını sağlayan sınırlı sayıda penceresi vardır. Bunları televizyon, dergi, gazete, sosyal medya vb. çoğaltabiliriz. Kapitalizm tüm bunları güzel ve estetik şekilde kadını odağa alarak kullanmakta çok başarılıdır. Kadının ilgisini çekmek ve alıcılığını artırmak için estetiği ve toplumsal yapının şekillendirdiği hayallerini kullanır. En önemlisi bu reklamlar kadının içine doğduğu toplumsal yapıyı, evliliği, erkeğin direksiyon başında olmasını, kadının sürekli tüketim aracı olarak görülmesini, çocuk sahibi olma zorunluluğunu meşrulaştırır.

        Örnekleri artırabiliriz. Olan bitenin farkında olmak için gördüklerimiz, izlediklerimiz, okuduklarımız, karşımıza çıkan duyu organlarımıza ulaşan her şey üzerine sadece 2 dakika düşünerek bile büyük bir yol katedebiliriz.

Ataerkil Yapının Tarihsel Boyutu

        Sümerlerin en şöhretli Tanrıçası “İnanna”yı tanıyanlarınız vardır belki. Eğer tanımıyorsanız da önemli değil çünkü bu kısımda ona değineceğim. İnanna Sümerler’de Göklerin Tanrıçasıdır. Sümerlerin anaerkil bir yapısı olduğunun esas göstergesidir. Yaratılışı anlamaya çalışan İlkçağ insanları doğadaki mucizevi döngüyü gözlemlemiş ve doğanın verici yapısı karşısında hayran kalmıştır. Fakat anlaşılamayan durum vardır, bir canlı nasıl meydana gelmektedir? Kadın biyolojik yapısıyla bir canlı meydana getirmektedir ve bu durum İlkçağ insanları tarafından kadına büyük değer verilmesini sağlamıştır. Bu özelliği ile kadın doğa ile özdeşleştirilmiştir. Çünkü doğada da bir yaratıcılık gözlemlenmektedir. Nasıl toprağa verilen bir tohum filizlenip yoktan var oluyorsa, kadın da bu yaratıcılığı kendi bedeni ile sağlamaktadır. Bu durum Sümer toplumunda kadının statüsünü erkeğin statüsünün önüne konulmasına neden olmuştur.

        Kadının eşsiz olarak görülen doğurganlık özelliği Paleolitik Çağ’da onun bedenine büyük önem atfedilmesine neden olmuştur. Yine bu dönemde kadının bedenine kutsal bir varlık olarak yaklaşan tüm toplumlar Neolitik Çağ’a gelindiğinde ise bu yaklaşımı inanç sistemine dönüştürmüştür ve içinde bulunulan kozmosu meydana getirenin Kutsal Ana olduğu düşüncesine hakim olmuşlardır. Buna yönelik kadın bedenini sergileyen ve kültürel durumla özdeşleşerek tasarlanan Ana Tanrıça heykelleri ortaya konmuştur. Fakat bilimin gelişmesiyle insanın kendi bedenini daha yakından tanıması sağlanmış ve doğurganlığın her ne kadar kadının bedeninde gerçekleştiği görülse bile bir yavrunun dünyaya geliş sürecinde erkeğin de büyük öneminin olduğu anlaşılmıştır. Bunu fark eden toplumlarda kadının statüsünde yavaş bir şekilde ve az da olsa bir azalma görülmüştür.

        Ana Tanrıça zamanında genç kadınlar, kendilerini İnanna’ya adamışlar ve bunu dini temelli bir davranış olarak gerçekleştirmişlerdir. Kendilerini İnanna'ya adayan genç kızlara o dönemde “Kutsal Fahişeler” denmektedir. Sümerlere göre bir yılın bereketli geçmesi İnanna’nın mutlu edilmesine bağlanmıştır. Aileler kızlarını bakireliklerini İnanna’ya adamak için kendi elleriyle tapınaklara götürmüşlerdir. Çünkü bir genç kızın bakireliğini Ana Tanrıça’ya adaması büyük erdem sayılmaktadır. Fakat söz konusu olan cinselliğin insanın hazları ile hiçbir alakası yoktur. Cinselliğin yaşanması kutsal bir görevi yerine getirme eylemiyle doğrudan alakalı görülmüştür.

        Efsanenin devamında ise bir bahçıvanın İnanna’ya tecavüz etmesi erkeklerin Ana Tanrıça’ya başkaldırması ve kadının statüsünün gerilemesine neden olan bir olay olarak görülmüştür.

        Arkeoloji araştırmalarına göre ilk kez sosyalleşmeyi sağlayanların, hayvanları eğitenlerin, çobanlık yapanların cinsiyeti kadındır. Fakat tüm bunları yazısız dönemde gerçekleştirdiği için ortaya koydukları birer birer unutulmuştur. Yazının bulunduğu dönemde, yani erkeğin egemen olduğu dönemde, kadınların uygarlaşma adına attığı tüm adımlar unutularak yazıya farklı şekilde aktarılmıştır. Erkek egemen yapı kendi oluşturduğu söylemleriyle kendi tarihlerini yazmışlardır. Böyle olunca uygarlaşmadan bahsedince akla ilk gelenin“erkek” olduğu görülmektedir.

“Zira, bilim yazarları, toprak altında kalan antik kentleri ve o merkezlere ait tapınakları anlatırken, cinsel açıdan etkin olan Tanrıça’dan “uygunsuz”, “dayanılmaz ölçüde saldırgan”, “utanç verici biçimde ahlaksız” diye söz ederler. Buna karşın, söylencelerde kadınlarla su perilerinin ırzına geçen, onları baştan çıkaran erkek tanrıları ise “oyuncu”, giderek hayranlık uyandıracak ölçüde “erkeksi” olarak tanımlanırlar.” (Binnur Çelebi- Ana Tanrıça’dan Günahkar Kadına)

“Arkeolog ve filolog olan Mascetti’ye göre, bakire Meryem ve onun babasız çocuk dünyaya getirme hikâyesi İlkçağ mitolojisinin motiflerinden kalan bir mirastı. Samiler, tapınak kadınlarının doğurduğu çocukları, anneleri evli olmadığı için “bakireden doğma” olarak adlandırmaktaydılar.  Cebrail adı “ilahi koca” anlamına da gelmekteydi. Hıristiyan kadınların önünde en güçlü rol, İnanna’ya hiç benzemeyen “Bakire Meryem” figürüydü. O, bakire bir anneydi! Kadınların ruhsal hedefi Meryem gibi saf ve dokunulmamış olmaktı. Anneliğin cinsel arzular tarafından gölgelenmemesi gerekiyordu. Cinsel ilişki sadece kutsal amaç olan doğuma hizmet içindi. Bedeni zevke teslim etmek bir günah olarak kabul ediliyordu. Bu inanca göre ruhun temiz kalması ancak cinsel perhizle sağlanabilirdi. Arzuyu görmezden gelen inanç, penisin kabarmasını sağlayan gücü de, kadın bedeninin şeytani kışkırtıcılığı olarak ilan etti. Bundan böyle erkek, yapacağı günahkâr eylem sonucunda duyacağı suçluluk duygusunu, kadın bedenini lanetleyerek hafifletecekti. Tek tanrılı dinlerin yayılma sürecinde erotik çağ artık çok gerilerde kalmıştı. Sümer tapınaklarında bedenlerini İnanna’ya adıyan kadınlar, Hıristiyanlıkta bu sefer tanrı babaya adayacaklardı, ancak tam tersine cinsellikten uzaklaşıp ömür boyu bakire kalarak….” (Binnur Çelebi- Ana Tanrıça’dan Günahkar Kadına)

        Kadınların dünyaya bakış açısının, erkek egemen söylemlerle şekillendiğini anlamak, kadının uygarlaşma düzeyinde büyük bir devrim yaratacaktır. Bu durum bilinçli tüm insanların farkında olduğu bir gerçektir.  Kadının kendi gelişimini sağlamasına yönelik sayısız okuma yazma eğitimi veren, el işi becerisini geliştiren, yaşamı kolaylaştıran bilgiler edinebileceği kursların açılması kadının ufkunun genişletmesi açısından harikulade çabalardır. Fakat şu gerçeği göz ardı edemeyiz; kadının ufku genişledikçe duvarları daralmaktadır. Uygar zihniyete, geriye yönelik düşünen kesim tarafından konulan engeller, devrim yaratan kadınların bedenlerinde günbegün bıçak darbeleri yaratmaktadır.

        Kadının kendi haklarını kendi elde etmesi için, “sesinizi çıkarın, hakkınızı arayın, kendinizi ezdirmeyin” şeklinde yönelttiği cümlelerin içini dolduramayan ezberci beyinler, en az geriye dönük çalışan beyinler kadar kadına zarar vermektedir. Çünkü ortada çok önemli bir gerçek daha vardır ki; kadın kırılgan ve savunmasızdır. Kendi bedenine işlenen bıçak darbeleriyle baş edemeyecek kadar kırılgan. Bu yüzden kadının geri zihniyetle tek başına savaşması mümkün değildir. Kadına bu yolda en büyük destek kendisini geliştiren ve çağa ayak uyduran idealist erkeklerden gelmelidir. Kadına açılan eğitim merkezleri gibi, erkekler için de kendilerini ilgi alanlarına yönelik geliştirebilecekleri kurslar oluşturulmalıdır. Böylece erkeklerin mahalle kahveleri dışında sosyalleşebilecekleri ve fikirlerini geliştirebilecekleri ortamlar oluşturulabilir.

Türkiye’de kadın olmak zordur...

        Kadınlara daha küçüklüğünde giydirilir gelinlik, abla ağabeylerinin düğünlerinde veya diğer ritüellerde. Hatta kanatlar takılır bazı kız çocuklarına, böylece uçabilmenin olanaklılığı aşılanır onlara. Fakat bu kanatları takan ebeveynlerin kendileri bile fark etmezler çocuğa geleceğe dair nasıl bir fikir verdiklerini. Üzerinde gelinlik olan çocuklar, somut düşünme çağında oldukları için taktıkları kanatlar ile gelinlikleri arasında ister istemez bir özdeşim kurarlar. İkisinin de rengini beyaz gören kız çocukları, beyazlardan birinin, aslında diğerinin siyahı olduğunu fark edemezler, ta ki tecrübe edene kadar.

Kız çocuğunun hayallerindeki beyazlık dolunaya yansıdığında daha parlak yapar gecesini ve heyecanlandırır kız çocuğunu. Artık tecrübe etmeye çok hazır hisseder kendisini. Ebeveynlerinin de desteğini alarak bir adım atar hayatı adına. Küçüklüğünün gelinlik hayalini gerçekleştirmek için erkenden hareket eden kız çocuğu bir süre sonra bazı gerçeklerle yüzleşir. Gecesini aydınlatan dolunay meğer sadece gece lambası olabilirmiş onun için. Çünkü toplum sadece çocuklara yasak koymazmış, aynı zamanda kadınlarında dolunaya ulaşması toplum tarafından hiç doğru karşılanmazmış.

        Kadın, başarısız hissettirildiği çağın artık çocukluğunda kaldığını ve büyüdükten sonra bir sınavdan geçme zorunluluğu kalmayacağını düşünerek sorumluluklarını kendi eline almak için sabırsızlanır. Hal bu ki etrafı tarafından başarısız hissettirilerek kendisine bakış açısının köreltildiğinin farkında bile değildir. Başarısız hisseden kişi bedenine ve yeteneklerine sırtını döner ve tüm zenginliklerini köreltir. Gerici zihniyetin yetiştirmek istediği kız çocuğu tipi de aynen budur. Bu yüzden kız çocuklarından yetiştirilme çağlarında fikir alınmaz hatta konuşturulmazlar. Misafirin yanında oturulmasına izin verilmez ev içinde bile gezdiği alan sınırlandırılmaya çalışılır. Her yaptığının arkasında kötü niyet arandığını düşünen kız çocuğu büyüdüğünde suskunluğuna gömülür ve kendini kurtarmak için düşünmeden hareket eder.

        Eğer bu yazıyı okuyan bir kadın ise, ilk çocukluk dönemine dönüp bakmanızı istiyorum, o kadar küçüktünüz ki bacaklarınız sizin küçücük bedeninizi taşıyacak güçte bile değildi.  Ebeveynlerinizin yürüdüğünü hatta koştuğunu, istedikleri yere gidebildiğini görüp onları taklit etmek istiyordunuz. Ayağa kalktıkça düşüyordunuz ama yine de pes etmiyordunuz. Zaten sizin yürümenizi engelleyecek bir başarısızlık tepkisi de yoktu etrafınızda. En sonunda azmedip kalkıp  yürümediniz mi? Yürüdünüz ve başarısızlığınızın sizi yıldırmasına izin vermediniz... Şimdiye döndüğünüz de... Aslında hiçbir fark olmadığını görmeniz ve kendinize güvenmeniz size bu yolda yürümenizde kolaylık sağlayacaktır.

        Toplumsal yapıyı ve size aşılanmak istenen kuralları tekrar tekrar bir düşünün.. Hayalleriniz kadar gerçek hiçbir şeyin olmadığına inanın, kanatlarınızı takın ve nereye isterseniz oraya gitmekte özgürsünüz –hatta bunun için kanatlara bile ihtiyacınız yok-. Bunun için, sadece farkındalığa, kendinizin ve kendi gerçeğinizin farkında olmanıza ihtiyacınız var.

        Kadın ve kadının zenginliğiyle ilgili yazacak o kadar çok şey var ki. Biraz bilgi biraz duygu ve çoğunlukla kendi yaşadıklarım, hepsine değinerek yazdım bu yazıyı. Sizin de yaşanmışlık ve öğrenmişliklerinizden katkıda bulunacağınız şeyler varsa yorumlarınızı seve seve okumaya hazırım.